12. Eind mei: Doppen breken en moeren in laten lopen

Het vormen van redcellen

Na het uitnemen van de oude koningin, waarmee je een vlieger of veger hebt gemaakt, zullen de bijen zich in het oude volk moerloos voelen. Ze zullen vrijwel onmiddellijk jonge werksterlarfjes promoveren tot prinsessenlarfjes. De cellen er omheen worden geruimd en de prinsessencel wordt omgebouwd tot redcel. Net als iedere moerdop zal de opening naar beneden toe open zijn en een vergrote dop vormen. Aangezien de larf al een dag oud is en het eistadium van 3 dagen al gepasseerd is, blijven er dus nog 16 - (3+1) is 12 dagen over voor er een eerste koningin geboren wordt. 

De geboorte van de tuter en de kwakers

Zodra de eerste moer geboren is, laat ze dat horen door te tuten. Dat geluid - in feite voor de bijen een trilling van de raat - bevriest voor enkele seconden de bewegingen van alle werksters en is een signaal voor de bijen dat ze geboren is. De andere rijpe moeren, die ook op het punt staan om geboren te worden vanuit de andere redcellen kunnen dit trillen op dezelfde raat ook voelen.

De timing  van het doppen breken

Als imker grijp je op de dertiende dag na het maken van de kunstzwerm in en laat de overtollige jonge moeren uit hun cellen los. Dit doe je na 15.00 uur (zomertijd) zodat de kans op nazwermen die dag verkeken is en de jonge moeren het onderling uitvechten tot de sterkste of slimste overblijft. Dit heet doppen breken.

Wat kun je zoal tegenkomen?

• Een tuter en nog gesloten doppen

Je hebt aan de buitenkant van de kast al een tutende moer gehoord. Dat geeft je zekerheid dat ze geboren is. Je maakt dan de kast open en breekt alle gesloten doppen open en laat een aantal jonge moeren inlopen (zie boven).

• Een tuter en open gebeten doppen

Je hoort de tuter, maar treft in de kast opengebeten en uitgeruimde doppen aan. Dat maakt het alleen maar makkelijker. De tuter heeft blijkbaar haar zussen in de dop dood gestoken en de bijen hebben de inhoud opgeruimd. Klaar is Kees. De kast kan weer dicht.

• Geen tuter, wel een uitgelopen dop

Je hebt geen tuter gehoord. Dan maak je de kast open en inspecteeert de raten. Het eerste raam met mooie gesloten doppen zet je tijdelijk aan de kant. Je zoekt op de andere ramen naar een dop, die uitgelopen is. Dat zie je aan een mooi open gaatje aan de onderkant van de dop. Soms hangt het deurtje (klepje) er nog aan. In dat geval kun je de doppen na controle weg breken. Lopen er andere jonge moeren uit, dan is het ook goed. Je verwijdert alle doppen, ook die van het weggezette raam.  

• Geen uitgelopen dop te vinden en geen tuter

Je vindt geen enkele uitgelopen dop en ook geen rijpe moeren, die uitlopen. Dan gebruik je het weggezette raam. Je laat één mooie gesloten dop staan en de rest breek je weg. Hier zal de komende dag of dagen wel een moer uitlopen en over 4 weken kun je haar controleren. 

Werk nauwkeurig en zie geen dop over het hoofd

Met het uitlopen van een moer of het onderling uitvechten zodat er maar één moer overblijft, heb je de kans op nazwermen geëlimineerd. Zorg er wel voor dat je door het afschudden van de ramen iedere dop vindt, het overslaan van een dop kan uiteraard weer leiden tot een nazwerm.

De paringsvluchten

Ongeveer zes dagen na de geboorte van de moer zal ze een orientatievlucht maken om een googlemapje aan te leggen van de omgeving. De dag(en) erna zal ze de echte paringsvluchten uitvoeren. Ze bezoekt meestal in de middag met mooi weer darrenverzamelplaatsen en paart in de lucht met 8 tot 25 darren. Gemiddeld paart ze met 12 darren. Die darren vliegen in de middag massaal uit en verzamelen zich in zwermen van darren, die bestaan uit honderden tot duizenden darren. Dit wordt een darrenverzamelplaats genoemd. Ze vliegen op een hoogte van 5 tot 30 meter. Er wordt wel eens gezegd dat ieder bijenras zijn eigen vlieghoogte heeft. Toch komt het tot raskruisingen. 

Paringsvluchten verlengen het vaderschap van de darren met jaren

Na de daad vallen de darren dood uit de lucht, ze kunnen het avontuur niet navertellen. De moer komt terug en zal - indien ze volwaardig bevrucht is - noooit meer op paringsvlucht gaan. Na twee dagen zit het sperma in de spermablaas en begint ze bevruchte eitjes te leggen. Dat houdt ze twee tot vier jaar vol. Hiermee wordt in feite het leven van de darren voortgezet via het nageslacht. Zodra ze oud en bijna uitgelegd is, zal ze stilletjes vervangen worden door een jonge moer. Zo'n vervanging zonder zwermgedrag noemen we een stille moerwisseling.

Ben Som de Cerff, hobby-imker en docent bijenteelt