16. Eind juli: varroabestrijding

In Nederland officieel toegestane middelen

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (het CBG) houdt een lijst bij met de offieel toegestane middelen voor honingbijen. Deze kun je via deze link vinden. Denk eraan dat de overige middelen niet toegestaan zijn als diergeneesmiddel, soms wordt de toepassing gedoogd dat wil zeggen oogluikend toegestaan.  

Het driegangen menu van BIJEN@WUR: het voorgerecht

De gangbare varroabestrijding in Nederland bestaat uit een driestappenplan. Eind maart/begin april wordt een eerste vangraam geplaatst om zo'n 40% van de mijten, die de winter toch overleefd hebben weg te vangen (zie stap .. van de jaarlijkse imkerhandelingen).  Deze handeling moet tenminste drie keer herhaald worden. Overigens blijkt uit een Coloss-onderzoek in Oostenrijk dat het niet toepassen van de darrenraatmethode niet leidt tot hogere wintersterfte. In Nederland wordt deze methode door de helft van de imkers uitgevoerd. 

Het hoofdmenu

De tweede stap is de zomerbestrijding. Deze dient in de hoofdvolken uitgevoerd worden zodra de honingoogst is afgenomen, doch niet later dan eind juli, want in navolging van de mijten, moeten ook de virussen grotendeels het volk verlaten en dit proces ijlt zeker een maand na op de mijtenreductie. Uiteraard mag de honing ook achterblijven in de kast, maar na de varroabestrijding is deze niet meer geschikt voor menselijke consumptie. 

De zomerbestrijding is de belangrijkste bestrijding uit het driestappenplan. De bestrijding moet de laatste generatie zomerbijen ontdoen van mijten, zodat de nieuwe generatie langlevende winterbijen die in de maanden augustus, september en oktober geboren worden, verschoond zijn van mijten. Zonder aantasting van mijten kunnen ze dus rekenen op een lang leven. Poppen, die wel belast zijn met mijten hebben vaker een verzwakt immuunsysteem waardoor ze kortstondig zullen leven vanwege de door mijten ingebrachte DWV-virussen. Vooral DWV type B is sterk in opkomst de laatste tien jaar en dit virus is zeer gevaarlijk vanwege het feit dat het zich in zijn gastheer de mijt kan vermenigvuldigen. 

Wanneer behandelen?

De timing van de zomerbehandeling is cruciaal. In overjarige volken dient de bestrijding in de tweede helft van juli te beginnen. De laatste generatie zomerbijen moet namelijk ontdaan worden van mijten teneinde de overstap naar de larven van de de aankomende winterbijen tegen te gaan. Bij de jonge volken, die in mei en juni opgezet zijn, kan de bestrijding beter vanaf half augustus tot eind augustus begonnen worden, omdat deze volken met jonge moeren hun broedpiek later hebben liggen en dus nog langer doorbroeden. De blokbestrijding, die vaak 3 tot 6 weken duurt, richt zich vooral op de mijten, die uit het gesloten broed kruipen. De mijten op de bijen worden vrijwel direct bij de start al om zeep geholpen. 

Warmtestress

Bestudeer de bijsluiter van het gebruikte product goed. De meeste producten dienen niet toegepast te worden bij buitentemperaturen boven de 30 graden. Daarbij is vooral de eerste week relevant, de werking neemt namelijk na de eerste week af. 

Verschillende opties voor de zomerbehandeling

De bestrijding kan met drie verschillende middelen uitgevoerd worden:

1. met harde chemische middelen, waar ik hier niet nader op zal ingaan, omdat de mijten vrij snel resistentie opbouwen tegen deze middelen. Waardoor ze niet langer effectief werkzaam zijn. Bovendien dreigt contaminatie van de honing, vanwege de opname van de chemische middelen in de was van de raten;
2. met chemische organische middelen. Deze zijn te verdelen in een groep met zuren en een groep producten op basis van tijmolie.
3. met de volgende zuren: mierenzuur en oxaalzuur. In Duitsland wordt tevens melkzuur toegepast.

• Mierenzuur is in verschillende concentraties verkrijgbaar. Overweeg vooral het gebruik net als in Duitsland te beperken tot 60% mierenzuur. Het is in Nederland ook verkrijgbaar in 70% en in 85% oplossingen. Dit werkt het maken van fouten in de dosering in de hand. Mierenzuur is goed toepasbaar via de Liebig Dispenser (langzame behandeling) of een Apidea Verdamper (stootbehandeling). Gezien de vele variabelen waarmee rekening gehouden moet worden bij de behandeling, zijn er meer eenvoudige middelen voorhanden. Er worden ook kant-en-klare applicaties met mierenzuur verkocht, zoals het product MAQS. 
• Oxaalzuur wordt in de vorm van een suikerwateroplossing vooral gebruikt voor de late herfst (begin december) behandeling. Er zijn wel van oxaalzuur afgeleide producten in de markt verkrijgbaar zoals Oxuvar, ApiLifeVar en VarroMed. Beide producten werken goed als blokbehandeling (meervoudige behandeling) en zijn voor iedere imker eenvoudig uitvoerbaar en minder gevaarlijk in het toepassen dan mierenzuur. ApiLife-var is verkrijgbaar bij deze leverancier (in Duitsland). Een handige dosseerfles voor oxaalzuuroplossingen is HIER verkrijgbaar. Mochten deze ook in Nederland verkrijgbaar zijn, dan graag reageren, dan vermeld ik ze hier. 

Een video, waarin een volk behandeld wordt met VarroMed (vroeger HiveClean):

Een video, waarin een volk behandeld wordt met de Liebig Dispenser:

Een video, waarin ApiLifeVar wordt toegepast:

Als tijmolie preparaten zijn er de volgende producten:

• Apiguard, een gel in een doosje, dat bovenop de toplatten gelegd moet worden. Een doosje volstaat voor één- en tweebaks volken. Het betreft weer een blokbehandeling, die twee keer achter elkaar uitgevoerd moet worden.
• Thymovar bestaat uit gele plaatjes waarin tijmolie zit. Per bak dient één plaatje toegepast worden, dus bij een tweebaks kast twee plaatjes bovenop de toplatten. Tevens dient er weer een blokbehandeling uitgevoerd te worden. 

Eenvideo van de producent van Apiguard:

Een video van de producent van Thymovar:

Beschermingsmiddelen

Gebruik bij de toepassing van alle middelen rubberhandschoenen. Bij het gebruik van zuren is tevens gezichtsbescherming noodzakelijk. Per applicatie kan dit verschillend zijn.  Alle middelen hebben een meer of minder negatieve impact op de 8000 micro-organismen, die in ieder bijenvolk aanwezig zijn. De goede bacterien en enzymen kunnen eveneens dood gaan en ieder middel kan schadelijke invloed hebben op het jonge broed en de bijen. Pas ze daarom alleen toe wanneer het noodzakelijk is. 

De enige duurzame oplossing bestaat uit de teelt en selectie van Varroa Sensitief Hygienische bijen in combinatie met de toepassing van bepaalde imkertechnieken. In de NBV-bijenblog wordt hierover regelmatig gepubliceerd.  

Ben Som de Cerff, hobby-imker en docent bijenteelt