Iedere beginnende imker wordt geconfronteerd met zogenaamde moerdoppen. Moerdoppen zijn neerwaarts gerichte vergrote cellen, door de bijen zelf gemaakt en bestemd om nieuwe koninginnen op te kweken. Netjes gezegd worden het ook wel koninginnencellen genoemd.
Meestal ontstaan de eerste dopjes in het voorjaar, in april. Deze dopjes worden speeldopjes (1) genoemd omdat ze nog leeg zijn. Ze zijn voorbestemd om later zwermcellen (2) te worden. Zo worden ze genoemd zodra ze belegd zijn met een eitje.
Kijk ook niet gek op wanneer zo'n eerste belegde zwermcel toch weer verdwijnt of leeg gegeten wordt. Uiteraard kun je ze een paar dagen later aantreffen met een larfje of zelfs als een gesloten zwermcel met daarin een pop. De speeldopjes worden over het algemeen aan de zij- of onderkanten van het raat gebouwd. Wanneer ze eenmaal belegd zijn dan zijn er meestal wel 8 tot 15 zwermcellen te vinden.
Een gesloten zwermcel betekent meestal, maar zeker niet altijd, dat de voorzwerm met oude koningin vertrokken is. Mijn zwermtrage Buckfastbijen vertrekken vaak pas als de eerste jonge moer op het punt staat om geboren te worden.
Er zijn nog twee typen moerdoppen. Wanneer je per ongeluk de moer tijdens een inspectie van het raam in het gras laat vallen, zal ze vaak haar kast niet meer terug kunnen vinden. De huisbijen merken dat na enige minuten al op vanwege het ontbreken van de kenmerkende geuren (feromonen) die iedere koningin afgeeft. Overigens geeft een koningin wanneer ze veel eitjes per dag legt, veel meer feromonen af dan in rustiger tijden, zoals in herfst of winter. De bijen gaan wanneer ze de leggende moer verloren zijn een noodplan trekken, ze maken zogenaamde redcellen (3) van werksterbroed waarin larfjes zitten van ongeveer 24 uur oud. Soms met iets oudere, soms met iets jongere larven.
Aangezien ze deze maken vanuit bestaande zeer jonge werksterlarfjes, zie je ze vaak op een rij zitten tussen het vlakke werksterbroed. Vanwege het noodplan worden ze redcellen (3) of noodcellen genoemd. De engelsen noemen ze terecht emergency cells. Vaak tref je er tussen de 8 en 15 aan en soms zelfs meer.
De vierde en laatste soort die je tegen kunt komen heten wisselcellen (4). Je komt ze altijd in kleinere aantallen tegen, meestal niet meer dan 3 of 4. Dat onderscheidt ze ook van de andere doppen. Vaak zitten ze midden op een kaal gevreten plekje midden op de broedraat als een mooie grote pinda, maar soms vind je ze aan de zijkant van de raat. De wisselcellen worden gevormd wanneer de bestaande moer oud is geworden of een defect heeft. Soms merken de bijen dat het legvermogen afneemt, dan wordt ze ingeruild (gewisseld) voor een jonge opvolger. Laat, wanneer je twee of drie grote doppen aantreft, deze staan. Haal ze niet weg en verwar ze niet met zwermcellen. Kijk eens naar het leg- of loopvermogen van de koningin. Soms heeft ze een mank pootje. Bij het vinden van wisselcellen, is er dus een zogenaamde stille moerwisseling gaande, dat stil duidt erop dat de imkers er meestal niets van merken. Stil impliceert ook dat er zeker geen zwerm afkomt. Tenzij je je moeren merkt, merk je niets van de wissel. Als je de jonge moer aantreft, dan zie je soms ook nog de gemerkte oude moer. Gewoon de natuur zijn gang laten gaan. Je hoeft zeker niet bang te zijn voor het afkomen van een zwerm. Gebeurt gewoon niet want de reden voor de vervanging was niet de overbevolking of de zwermdrift.
Zowel jonge als oude moeren kunnen een defect hebben en dus gewisseld worden, ook het tijdstip van wisselen kan varieren van maart tot september.
Kort samengevat, wat zijn de specifieke kenmerken voor de vier typen moerdoppen:
- speeldoppen zijn een beginstadium van zwermcellen, ze zijn dus altijd leeg. je hoeft ze niet te verwijderen; aantal 8 tot 15 per volk
- zwermcellen zijn dezelfde speeldoppen, maar nu belegd. Naarmate de larf groter wordt, groeit de dop mee. aantal 8 tot 15 per volk
- redcellen ontstaan uit omgebouwd bestaand werksterbroed wanneer de moer verloren gaat. aantal 8 tot 20 per volk
- wisselcellen ontstaan ten gevolge van een defecte of oude moer, ze worden speciaal gebouwd door de bijen. het aantal is hooguit 6 (volgens Winston Bee Biology), meestal 3 of 4.
Ben Som de Cerff, hobby-imker en docent bijenteelt
