Ervaringen met de Aziatische hoornaar in Spanje

Dit is het tweede en afsluitende gastblogbericht van Mieke, een Nederlandse imker, die verhuisd is naar Spanje. Laten we leren van haar ervaringen. Als lichtpuntje zie ik het gedrag van onze bijenvolken, die blijkbaar verschillend reageren op deze predator. Een ander lichtpunt is het kortere actieve seizoen in Nederland van zowel onze bijen als dat van de hoornaar.

Mieke schreef: De hoornaar is in 2010 voor het eerst in Spanje waargenomen. Meegekomen op een vrachtschip naar Frankrijk en via Baskenland Spanje binnengekomen. Het is een steeds groter probleem aan het worden en treft vele imkers. Wat ik tot nu toe waargenomen heb, is dat er weinig daadkracht is om ze actief te bestrijden. Veel mensen weten wel dat het een probleem is, maar doen daar verder niet veel mee. Dit geldt ook voor de gemeenten, heb je een hoornaarnest in je tuin dan komen zij het verwijderen, maar de kosten moet je zelf ophoesten. Met de nesten in het buitengebied doen ze niks. Een rit naar Barcelona onderstreepte dat ook, op een afstand van een aantal kilometers zag ik meerdere ballen in de boom hangen, oude nesten. Na het vallen van het blad worden ze zichtbaar.

 Wij woonden hiervoor in Drenthe en hadden geen ervaring met de Aziatische variant, wel met Europese. Die maakten meerdere keren een nest in onze schoorsteen. Tot twee keer toe is zo'n nest naar beneden gevallen en kropen de hoornaars met honderden tegelijk door de opening van de luchtafvoerpijp, onze huiskamer in. Ze waren totaal niet agressief, vlogen direct richting de ramen om naar buiten te gaan. Bij de bijenkasten zag ik ze toen zelden. 

Dat is hier wel anders, vanaf het moment dat we hier kwamen, zagen we ze rond de bijenkasten vliegen. Ze blijven voor de kast hangen en grijpen de bijen die in- of uit de bijenkast vliegen. Tijdens de zomermaanden en najaar, raasden ze soms met meerderen tegelijk langs de bakken, vooral in de late middag. Meestal ging ik dan een tijdje bij de bakken staan om ze dood te meppen, maar het blijft een druppel op de gloeiende plaat. Soms legde ik een halfdode op de vliegplank om te zien wat de bijen ermee deden. Er was een volk die er meteen bovenop dook, maar ook volken die er nauwelijks aandacht aan schonken. Als de hoornaar van de plank afviel, was de strijd sowieso al over, ze keken er niet meer naar om. 

In de avond gingen de bijen vaak meer "baarden". De hoornaars jaagden nog wel, maar durfden niet dichterbij te komen. Ze bleven altijd op veilige afstand. Geen enkele keer heb ik een A. hoornaar zien landen op de vliegplank. Dat was ook niet nodig er was altijd wel een bij die nog aankwam of wegvloog, zo in haar klauwen. Een rotgezicht om ze zien weg te vliegen met een bijtje.

In november leken ze bij de bakken minder te jagen, ik zag ze wel in bloeiende heesters en in de Eucalyptusboom. Ze waren daar duidelijk nectar aan het verzamelen, niet op jacht naar insecten. Wat ik op zich bijzonder vond, zo laat in het jaar. Ze vlogen rustig van bloem naar bloem. Een tijdje later waren de hoornaars ineens weg, waarschijnlijk omdat het wat kouder werd. Op diezelfde planten en bomen zag ik daarna veel hommels, waaruit ik concludeer dat de hoornaars ook wel concurrenten zijn vwb nectar. Of mijn bijen anders op de Eucalyptus hadden gevlogen kan ik niet met zekerheid zeggen. 

In de maanden december, januari en februari heb ik ze hier niet meer gezien. Vanaf half maart werden de eerste hoornaars alweer gespot, dus ik heb meteen een aantal vallen neergezet. Ik heb 2 gele Vespa Catch bekers en daarnaast heb ik 4 curver bakjes gebruikt om vallen van te maken. Bij imkershops zijn 2 maten gele kegeltjes te koop om zelf hoornaarvallen te maken. Beiden werken ze, maar bij de kleinere variant moet het topje afgesneden worden, anders is de ingang te klein. Ik gebruik vooral een mix van bier, wijn en siroop. De wijn koop ik per pak van een liter voor 85 cent, een blikje bier kost 0,33 cent en een scheut siroop is ook niet duur. Zo maak ik een goedkoop mengsel dat prima werkt in de vallen. Ook had ik nog een fles trappit, werkt ook goed maar is best prijzig. Daarnaast maak ik zelf kombucha, zelfs daar vang ik ze mee. Het is vooral de prik, zoetigheid en beetje alcohol wat ze aantrekt. De enige bijvangst is af en toe een andere wesp. Een eigen honingbij heb ik nog niet in de vallen gehad. De eerste weken heb ik vermoedelijk veel koninginnen gevangen, ze hadden een iets langer achterlijf (zie foto). Verder is het verschil niet goed te zien. Ik denk zeker 20 tot 30 koninginnen gevangen te hebben. Op dit moment vang ik met 6 vallen tussen de 10 en 20 hoornaars per dag. Vermoedelijk merendeel nu werksters. 

Vorig jaar schreef ik dat vallen niet hielpen. Nu doen ze dat dus wel. Wat is het verschil? Ik zet de vallen nu op plekken waar ik de hoornaars vandaan zie komen. Wij wonen op een redelijk steile berg/heuvel en ik zie ze vanaf een bepaalde plek omhoog vliegen. Dáár heb ik de bakken staan. Niet persé in de buurt van de bijenkasten. Misschien juist niet, omdat ze dan afgeleid zijn om de bijen te pakken en omdat ze er langs vliegen vóór ze bij de bijenvolken zijn. Ook het lokmiddel is belangrijk, het moet gisten en zoet zijn. De verhouding maakt niet zo heel veel uit. Na een paar dagen is de koolzuur verdwenen en vervang ik de mix, of vul wat bij. Het voordeel van een VespaCatch (of omgekeerde 1/2 liter fles) is, dat er relatief weinig lokmiddel in hoeft en de hoornaars sneller verdrinken. De curverbakjes, hoewel niet heel groot, moet toch al wel snel meer dan een halve liter middel in, anders blijven ze uren in de bovenkant van de bak kruipen, of heen en weer zwemmen. Daarnaast verdampt het in de curverbak veel sneller, na een paar dagen is er vaak alleen nog een dikke stroop over.  

Op dit moment zie ik ze weer regelmatig bij de kasten wegvliegen met een bijtje. Het zou misschien voor de hand liggen om de vliegopening te verkleinen, om zich beter te kunnen verdedigen. Ik merk dat dat juist averechts werkt, het levert een opstopping op, op de vliegplank om naar binnen te gaan. Daardoor hoeft de hoornaar alleen maar langs de plank te vliegen en ze heeft beet. Het is een kwestie van geduld, ze blijft gewoon hangen en er komt vanzelf een keer een bijtje langs. Dat is een goed moment om ze uit de lucht te slaan. De opening verkleinen zou alleen helpen als het kouder was en de bijen op een tros zouden zitten, maar in dit geval lopen de bijen dwars door de kast en bedenken de hoornaars zich wel tweemaal om naar binnen te gaan. Het is dus zaak om de volken groot en sterk te houden.  

Een imker uit Girona met een imkershop vertelde dat het later in het seizoen lastig is om aan moeren te komen, vooral bevruchte. Een koningin staat hoog op de menulijst van een hoornaar vanwege haar grootte. Eindigend als lekker hapje komt ze dus niet terug van haar bruidsvlucht en hebben imkers moeite om hun aantal volken te vermeerderen. Een bevruchte koningin kost dan ook 4 tot 5 keer zoveel als een onbevruchte.

Het vermeerderen van volken kan hier dus het best zo vroeg mogelijk gebeuren. Doordat het hele jaar door darren vliegen is dat geen probleem.  

Het is nu afwachten hoe het dit seizoen gaat. Met een beetje geluk heb ik toch wat koninginnen belet een nest te kunnen maken, maar het zou veel massaler aangepakt kunnen en moeten worden. In een aantal regio's zijn er gelukkig wel initiatieven, zowel door overheid als door vrijwilligers, voor het actief bestrijden of in de vorm van subsidies. Het is te hopen dat het veel aandacht gaat krijgen en men zich bewust wordt van de noodzaak om in te grijpen.

Met hartelijke imkersgroet,

Mieke

PS: 1) wellicht is het zinvol om eens ronde vlieggaten te proberen. Ik zie de meeste bijen rechtstreeks zonder opstopping de kast invliegen. 

2) De door Mari van Iersel in zijn blogreaktie genoemde vangkooiconstructie kun je onder deze LINK bekijken. Zet de ondertiteling op Engels en het wordt een goede werkinstructie.